Xôi nếp – món quà quen Hà Nội

Xôi nếp là một phần không thể thiếu trong văn hóa ẩm thực của người Việt. Đây là món ăn có trong những ngày giỗ, Tết và cũng là món quà quen thường ngày của người Hà Nội.

Hà Nội có nhiều loại xôi mới được thổi hồn và đua nhau khoe sắc

Chẳng biết xôi có từ bao giờ. Có lẽ từ khi Lang Liêu phát hiện ra những hạt gạo tròn mẩy, dẻo và thơm làm ra chiếc bánh chưng, bánh dày biểu tượng cho bầu trời và mặt đất. Với sự khám phá tuyệt vời ấy, người Việt cổ đã tìm ra cách đơm xôi. Sách xưa kể rằng người Đại Việt xưa đã từng làm nhiều loại xôi để làm lễ vật cúng tế. Có thứ xôi ngũ sắc tượng trưng cho năm phương trời.

Xôi đã trở thành một phần trong bản sắc của người Việt nói chung và người Hà Nội nói riêng. Cũng bởi thế, trên mảnh đất Kinh kỳ, xôi mới được thổi hồn và đua nhau khoe sắc màu đến thế. Người Hà Nội thì hay có thói quen ăn xôi nhẹ buổi sáng, mộc mạc và thanh bình biết bao.          

Lạp sườn ăn cùng xôi trắng thật sự là một sự kết hợp hoàn hảo...

Xôi sáng có nhiều chủng loại. Nhiều người thích đĩa xôi trắng ăn với lạp xường. Hạt gạo nếp bắt đầu trong lại trên chõ thì đã đến lúc đặt lạp xường vào hấp cùng. Chiếc lạp xường khô kín đáo hồng, mọng lên, tươm mỡ trên những hạt xôi dẻo đang bốc hơi trong chõ.

Xôi vè ăn cùng chè đường là món quà vặt được người Hà Nội thực sự yêu thích

Rồi còn xôi vò chè đường. Bát bột sắn quấy để nguội xếp trong thúng, bà bán hàng nhè nhẹ lấy ra, nhè nhẹ xúc mấy thìa xôi tơi từng hạt đổ lên trên. Những hạt xôi vàng cái màu nắng nỏ chất phác hiền lành của đất. Thức quà này ăn mùa đông không hợp. Phải vào cữ tháng 3, khi ở những đầu làng xa bông hoa gạo đầu tiên đã gọi về đàn chim sáo.

Xôi lạc, xôi đỗ đen, xôi dừa, xôi đỗ...ăn cùng ruốc và vừng là lựa chọn thích hợp cho bữa sáng...

Rẻ, chắc dạ hơn nhiều là xôi lạc, xôi vừng dừa, xôi đỗ, xôi ngô hay xôi xéo. Ngõ nào cũng có hàng xôi. Xôi vừng dừa, ngọt dịu, thơm, ăn ngon nhưng chóng ngấy. Mặc dù được đùm bằng nhiều loại lá theo mùa như lá sen, lá bàng nhưng tôi thích nhất vị xôi lạc gói lá chuối khô quanh năm có. Cái mùi lá chuối khô hưng hức ấy thân thuộc bao nhiêu với đứa trẻ Hà Nội như một sợi dây vô hình nối với những miền quê.

Xôi xéo được gói trong lá sen được mùi sen thơm phức là món ăn đặc trưng và nổi tiếng ở Hà Nội..  

Thích nữa là gói lá sen đùm nắm xôi ngô hay xôi xéo. Màu lá sen xanh xốp, mùi lá sen thơm, những hạt ngô tròn, rất mịn, xôi ít thôi, lẫn trong ngô, rồi đỗ xanh xát sạch vỏ, đồ và giã kỹ nắm thành từng nắm tròn tròn. Bà hàng xôi sẽ dùng con dao bài xắt vài ba xắt mỏng tơi lên trên nắm xôi, sau cùng rưới một thìa mỡ hành phi thơm phức.

Xôi gấc thường được sử dụng và những dịp Lễ, Tết, Cưới hỏi...  

Xôi gấc cho ngày cưới thì phải thật đỏ, thật ngọt và óng mỡ. Thứ xôi này còn dược đồ vào hôm 30 Tết. Gấc nếp bổ đôi vét sạch ruột vào bát lớn, thêm lưng lưng chén rượu trắng đánh thật nhuyễn cho dậy màu, rồi trộn đều với gạo nếp đã ngâm nở như con ong non, đồ lên vừa được thì trộn mỡ đường. Tới công đoạn này là thì lộ tài của người ngồi bếp, vì quá tay thì xôi nát, mà kém mỡ đường thì không đủ béo ngọt. Đẹp nhất có lẽ là thứ xôi này. Nhìn đĩa xôi đỏ óng loáng nhoáng những hạt gấc màu nâu sẫm đầy vẻ tạo hình, chưa muốn lấy chồng cũng tự dưng mong thầm ngày cưới của mình cũng phải ấn tượng như thế.

Lành hiền thì có xôi hoa cau ngày giỗ tết, món ăn không thể thiếu trong ngày lễ tết. Mồng một tết, mỗi nhà bao giờ cũng thổi xôi hoa cau bày đủ 5 ngày trên bàn thờ cúng với đĩa chè kho.

Thế mới thấy, xôi nếp - một món quà quen thuộc đã đi vào cuộc sống của mỗi chúng ta như một phần trong biểu tượng cả tín ngưỡng tâm linh, bình dị thân thiết mà rất đỗi thiêng liêng. Với riêng người Hà Nội thì bên cạnh những ý nghĩa tâm linh, văn hóa đó thì xôi nếp còn là món ẩm thực thân quen và là một trong những lựa chọn hàng đầu trên mảnh đất kinh kỳ này.

ST (Ảnh minh họa. Nguồn Internet)